پیامدهای احتمالی اجرای مجوز عمومی جی‌ال-دی۲

برخی تحریم‌ها در حوزه فناوری و خدمات اینترنتی علیه ایران، توسط وزارت خزانه‌داری آمریکا برداشته شده است که به موجب آن شرکت‌های فناوری آمریکایی اجازه پیدا می‌کنند برخی از نرم‌افزارها، سخت‌افزارها و خدماتی را که پیش از این مشمول تحریم‌ بوده‌اند، بدون نیاز به دریافت مجوز از آمریکا به ایران صادر کنند.

روز اول مهر ۱۴۰۱ (۲۳ سپتامبر) وزارت خزانه‌داری آمریکا مجوز عمومی «جی‌ال-دی۲» (GL-D2) را صادر کرده و به اجرا درآورد. خزانه‌داری آمریکا هدف از صدور این مجوز را «هماهنگ کردن دستورالعمل‌های تحریمی ایالات متحده با تغییرات فناوری مدرن» و «جریان آزاد اطلاعات» اعلام کرده است و بدین‌ترتیب، مجوز «جی‌ال-دی2» به‌طور کامل جایگزین مجوز D1 شده که ۷ فوریه ۲۰۱۴ به تصویب رسیده بود.

با اجرایی شدن این مجوز خدمات، سخت‌افزار و نرم‌افزار مربوط به پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی و همکاری تیمی، ابزار ارتباطی، تماس ویدیویی، خدمات ابری، نقشه‌های آنلاین و بر بستر وب،‌ پلتفرم‌های آموزشی، بازی‌های الکترونیکی، ترجمه ماشینی و خدمات احراز هویت رفع تحریم شده و می‌توانند دردسترس کاربران ایرانی قرار گیرند.

نرم‌افزارهای آنتی‌ویروس، ابزارهای تغییر IP، سیستم‌عامل‌های موبایل و نرم‌افزارهای مربوط به آن‌ها نیز در فهرست مجوز عمومی D2 قرار دارند. تلفن همراه، تلفن ماهواره‌ای، دستیار دیجیتال شخصی، سیم‌کارت، مودم‌، روتر، تجهیزات رادیویی از جمله آنتن، لپ‌تاپ و تبلت نیز از جمله سخت‌افزارهایی هستند که مشمول مجوز عمومی «جی‌ال-دی۲» می‌شوند.

شبکه امن‌تری خواهیم داشت؟

به زعم برخی کارشناسان حوزه فناوری اطلاعات یکی از مهم‌ترین تأثیرات این اجرا شدن این مجوز عمومی، لغو تحریم نرم‌افزارها و سرویس‌هایی است که تاکنون به دلیل وجود تحریم از دسترس ما خارج بوده و به‌صورت غیر قانونی یا با آلودگی به بدافزارها و با کمک VPNها به آن‌ها دسترسی داشتیم.

این مسائل باعث به خطر افتادن امنیت سایبری کاربران، سازمان‌ها و کسب‌وکارها شده که با لغو تحریم بخش قابل توجهی از این خطرات از بین خواهد رفت. سعید سوزنگر، کارشناس امنیت شبکه، در گفت‌وگو با سیپک موضوع صدور مجوز عمومی «جی‌ال-دی۲» را از بعد امنیتی تحلیل کرده و با اشاره به این که این لغو تحریم‌ها یک انقلاب در حوزه آی‌تی کشور است، گفت:

این مجوز عمومی برای مردم بسیار مفید است و برای دولت و نظام هم می‌تواند بسیار مهم و تأثیرگذار باشد.

به گفته او، کشور ما امروز درنتیجه چاقوی دو لبه تحریم و فیلتر از بعد امنیتی آلوده‌ترین کشور به بدافزارها در دنیا است. این تحریم‌ها و فیلترها کاربر را به‌اجبار به سمتی سوق داده که نتواند از ابزارهای اورجینال استفاده کند و این مسئله باعث شده یک شبکه کاملاً آلوده داشته باشیم.

وجود این شبکه آلوده کاربران و سازمان‌ها را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. سوزنگر به برخی از نتایج حضور در شبکه آلوده اشاره کرده و تصریح کرد: «برخی از این آلودگی‌ها باعث نشر اطلاعات شخصی و هویتی شده، برخی از این موانع باعث شده مجبور به استفاده از نرم‌افزارهای کرک‌شده و ناشناخته شویم که امنیت ما را به خطر می‌اندازند و زمینه هک‌شدن کاربر را فراهم می‌کنند.»

او در تشریح خطرات استفاده ناامن از اینترنت که درنتیجه وجود تحریم‌ها ایجاد شده به تحریم ایران از گوگل‌پلی یا برخی اپلیکیشن‌های آلوده اشاره کرده و چنین توضیح داد:

با توجه به این که گوگل‌پلی در کشور ما تحریم بود، مجبور به استفاده از VPN بودیم که آلودگی‌های مضاعفی را ایجاد می‌کرد یا تاثیراتی داشت که متوجه آن‌ها نمی‌شدیم. همچنین، نمونه‌هایی از تلگرام طلایی که به‌صورت پیش‌فرض پروکسی روی آن فعال است و هرچند متوجه آن نمی‌شویم اما کاربر را به کانال‌های آلوده اضافه می‌کند یا اپلیکیشن‌هایی را به‌اجبار روی گوشی شما نصب می‌کند.

امکان دسترسی به سرویس‌های امن‌تر فراهم می‌شود

تبعات منفی این موارد به آسیب‌های مربوط به کاربران محدود نبوده و در نمونه‌های بسیاری عواقب سنگین برای سازمان‌ها و حتی تمام کشور داشته است. سعید سوزنگر در این خصوص گفت:

در سال گذشته چند هک بزرگ در کشور ما صورت گرفته و دو مورد از آن به دلیل استفاده از ابزارهایی بوده که به خاطر تحریم نتوانستیم بخریم؛ بنابراین، به ناچار از نسخه کرک‌شده استفاده کردیم و چون دانش به‌روزرسانی و تأمین امنیت آن را نداشتیم مورد هک قرار گرفتیم و دیتا و دارایی یک سازمان از بین رفته است.

در چنین شرایطی برداشته شدن برخی تحریم‌ها در حوزه فناوری که امکان دسترسی به اینترنت و همچنین نرم‌افزارها و خدمات مختلف را فراهم می‌کند می‌تواند تأثیرات مثبتی برای امنیت سایبری کشور داشته باشد. این کارشناس با تأیید این موضوع، افزود:

ما با دسترسی مستقیم به ابزارهایی که از لحاظ استاندارد جهانی کیفیت لازم را دارند، می‌توانیم گامی بزرگ به سمت ایمن‌سازی کاربر و زیرساخت‌های کشور برداریم. با لغو این تحریم‌ها دیگر لازم نیست از یک سرویس بی‌کیفیتی که استاندارهای لازم را ندارد، استفاده کنیم. با لغو تحریم می‌توانیم از Google Cloud Platform استفاده کنیم.

گشایش در حوزه آی‌تی کشور رخ خواهد داد

پس از اعلام صدور این مجوز عمومی توسط وزارت خزانه‌داری آمریکا، برخی به تحلیل اهمیت این رفع تحریم در حوزه فناوری پرداخته‌اند. عده‌ای صدور این مجوز را بی‌اهمیت خوانده و عده دیگری به تأثیرات مهم آن اشاره کرده‌اند.

آرین اقبال، کارشناس حوزه فناوری اطلاعات و شبکه‌های کامپیوتری، در گفت‌وگو با سیپک به برخی مشکلاتی که در حوزه آی‌تی وجود دارد اشاره کرده و لغو تحریم‌های تکنولوژی در حوزه دسترس‌پذیری اینترنت را برای رفع چنین مشکلاتی مؤثر دانست. او در این خصوص گفت:

واقعیت این است که در حال حاضر در جامعه آی‌تی کشور به حجم زیادی از سرویس‌های بین‌المللی نیاز داریم که استفاده از آن‌ها ناگزیر است. یعنی اگر بخواهیم یک کسب‌وکار به راه بیاندازیم یا کاری در حوزه تکنولوژی، از ماشین لرنینگ تا فضای ابری و حوزه دسترس‌پذیری اینترنت و… انجام دهیم، به بسیاری از این سرویس‌ها نیاز داریم.

اقبال فناتحریم را یکی از بزرگ‌ترین مشکلات فعلی ما در حوزه تحریم‌های تکنولوژیک در حوزه آی‌تی دانسته و معتقد است که احتمالاً با این مجوز عمومی بحث فناتحریم، به‌ویژه فناتحریمی که در حوزه گوگل اتفاق افتاده رفع خواهد شد.

لغو تحریم و مسئله گسترش دسترس‌پذیری

مهم‌ترین تأثیر اجرایی شدن این مجوز را می‌توان گسترش دسترس‌پذیری به سرویس‌های مختلف دانست. این کارشناس حوزه فناوری اطلاعات دسترسی گسترده‌تر به خدمات شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات ابری (cloud providers) ، مانند گوگل، را یکی از مهم‌ترین تأثیرات این مجوز عمومی دانست.

اما باز شدن این دسترسی‌ها چه نتایج ملموسی می‌تواند داشته باشد؟ اقبال در پاسخ به این سؤال مثال‌هایی را مطرح کرده و گفت:

برای مثال، با این مجوز عمومی مشکلات موجود برای سرویس‌های زیرساخت IP و domain، سرویس‌های گوگل و… احتمالاً حل می‌شود.

ارزان و باکیفیت شدن خدمات برای شرکت‌های سرویس‌دهنده داخل کشور نیز می‌تواند از دیگر نتایج این لغو تحریم باشد. اقبال در این خصوص چنین توضیح داد:

با حل شدن مشکلات مربوط به CDNها و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات ابری احتمالاً بسیاری از سرویس‌دهنده‌ها می‌توانند خدمات ارزان‌تر و باکیفیت‌تری تهیه کنند که درنتیجه آن سانسور اینترنت سخت‌تر می‌شود.

به گفته این کارشناس اگر وابستگی مستقیم به شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات ابری خارجی ایجاد شود، اعمال فیلترینگ خیلی سخت‌تر خواهد شد و درنتیجه، فضای قابل استفاده اینترنت برای کاربران داخل کشور بیشتر می‌شود.

باید از فرصت برداشته شدن تحریم‌ها استفاده کنیم

او همچنین به فعالیت‌های مختلف در حوزه لبه تکنولوژی اشاره کرده و تاثیرپذیری آن‌ها از این مجوز عمومی را چنین تشریح کرد: «همین الان که ما در لبه تکنولوژی فعالیت می‌کنیم نیاز به ابزارهایی داریم که تحریم هستند؛ در واقع، به واسطه فناتحریم حتی یک زبان برنامه‌نویسی برای ما تحریم است. همه این موارد به تبع رفع شدن تحریم‌های تکنولوژی مربوط به دسترس‌پذیری اینترنت از بین می‌رود.»

آرین اقبال استفاده از این مجوز عمومی را برای کسب‌وکارها و پژوهشگران مفید دانسته و گفت:

اگر بتوانیم از این مجوز عمومی استفاده کنیم، هم فضایی برای ما باز می‌شود که بتوانیم به‌صورت بین‌المللی فعالیت کنیم و هم کار برای کسب‌وکارها و محققانی که در حوزه لبه تکنولوژی فعالیت می‌کنند آسان‌تر می‌شود.

او در ادامه مثالی از نتایج این لغو تحریم مطرح کرده و اظهار داشت: «در مجموع، این رفع تحریم خیلی ارزشمند است و احتمالاً نشانه‌های آن را بتوانیم در ارتبط‌مان با شرکت‌هایی مانند «رایپ» هم ببینیم، چون در حال حاضر در ایران برای پرداخت فاکتورهای رایپ دچار مشکل هستیم.»

با وجود تمام این تحلیل‌ها و قضاوت‌های مثبت و منفی درباره مجوز عمومی «جی‌ال-دی۲»، هنوز نتایج و اثرات این مجوز مشخص نشده و نمی‌توان با اطمینان درباره مؤثر یا بی‌اثر بودن این اقدام اظهار نظر کرد و تمام نظرات صرفاً گمانه‌زنی‌هایی درباره تبعات احتمالی لغو تحریم‌های حوزه فناوری است.