رفلاکس معده چیست؟ – علائم، علت‌ها و درمان آن

بیماری رفلاکس معده به مری (GORD: Gastro-oesophageal reflux disease) یا به اختصار رفلاکس معده یک بیماری شایع است که در آن اسید از معده به مری و سپس گلو راه می‌یابد و معمولاً در نتیجه ضعیف شدن حلقه ماهیچه‌ای پایین مری رخ می‌دهد. رفلاکس معده علائمی مانند سوزش سرمعده یا سوزش سردل و طعم ناخوشایندی در انتهای دهان را به همراه دارد. این بیماری هرچند ممکن است برای برخی گاه‌به‌گاه آزاردهنده باشد، اما برای سایر افراد می‌تواند یک مشکل شدید و مادام‌العمر قلمداد شود.

رفلاکس معده اغلب با اقدامات خودیاری و دارو قابل کنترل است. گاهی نیز ممکن است به جراحی نیاز باشد.

علائم رفلاکس معده چیست؟

علامت اصلی بیماری رفلاکس معده سوزش سر دل و رفلاکس اسید معده است.

سوزش سر دل یک احساس سوزش ناراحت کننده در ناحیه قفسه سینه است که معمولاً درست زیر استخوان سینه احساس می‌شود، اما برخی این سوزش را تا گلوی خود نیز احساس می‌کنند.

این عارضه معمولاً پس از غذا خوردن یا هنگام خم شدن و دراز کشیدن تشدید می‌شود.

رفلاکس اسید عبارت است از بازگشت اسید و سایر محتویات معده به گلو و دهان که معمولاً باعث ایجاد طعم ناخوشایند و ترش‌مانندی در انتهای دهان می‌شود.

• ازوفاژیت ( مری زخمی و ملتهب)
• بوی بد دهان
• نفخ و بادگلو
• احساس بیماری
• مشکل در بلع: ممکن است احساس کنید یک تکه غذا در گلوی شما گیر کرده است.
• درد هنگام بلع
• گلو‌درد و گرفتگی صدا
• سرفه یا خس‌خس مداوم، که ممکن است در طول شب بدتر شود.
• پوسیدگی دندان و بیماری لثه
• تحریک مجراهای تنفس در بیماران مبتلا به آسم

علل ابتلا به رفلاکس معده کدامند؟

رفلاکس معده معمولاً به دلیل ضعیف شدن حلقه ماهیچه‌ای پایین مری ایجاد می‌شود.

به طور معمول، این حلقه ماهیچه‌ای باز می‌شود تا غذا وارد معده گردد و سپس برای جلوگیری از نشت اسید معده به مری بسته می‌شود. با این حال، در بدن افراد مبتلا به رفلاکس معده، اسید به مری بازمی‌گردد و موجب سوزش سردل و سایر علائم می‌شود.

دقیقاً مشخص نیست که چه چیزی باعث ضعیف شدن این حلقه ماهیچه‌ای می‌شود، اما برخی موارد می‌توانند خطر وقوع آن را افزایش دهند.

چه کسانی بیشتر مستعد رفلاکس معده هستند؟

عوامل زیر ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهند:

• چاقی: اضافه وزن فشار بیشتری بر معده وارد می‌کند و ماهیچه‌های انتهای مری را تضعیف می‌سازد.

• مصرف زیاد غذاهای چرب: از آن‌جایی که معده به زمان بیشتری برای هضم یک وعده غذایی چرب نیاز دارد تا بتواند اسید را از بین ببرد، اسید اضافی حاصل ممکن است به مری راه یابد.

• سیگار، الکل، قهوه یا شکلات: مصرف این موارد ممکن است ماهیچه‌های انتهای مری را تضعیف سازد.

• بارداری: تغییرات موقتی در سطح هورمون‌ها و افزایش فشار روی معده در دوران بارداری نیز ممکن است این بیماری را به همراه آورد.

• فتق هیاتال: زمانی رخ می‌دهد که بخشی از معده از طریق دیافراگم به سمت قفسه سینه فشار وارد کند.

• گاستروپارزی یا فلج معده: در این وضعیت زمان بیشتری به طول می‌انجامد تا معده از اسید پاک شود، بدان معنا که اسید اضافی می‌تواند به مری نشت کند.
• دارو: برخی داروها می‌توانند باعث ایجاد رفلاکس معده شوند یا علائم آن را تشدید سازند: مسدودکننده‌های کانال کلسیم ( درمان فشار خون بالا)، نیترات‌ها ( درمان آنژین صدری یا آنژین قلبی) و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی ( درمان التهاب ودرد).

• وراثت: گاهی چندین عضو از یک خانواده درگیر این بیماری می‌شوند. نتایج مطالعات حاکی از آن است که ژنتیک نقش به‌سزایی ( 31 درصد) در احتمال ابتلا به این بیماری دارد.

تشخیص رفلاکس معده

پزشک معمولاً بر اساس علائم، بیماری را تشخیص می‌دهد و ممکن است بدون نیاز به هیچ آزمایشی برای درمان آن دارو تجویز کند.

چه زمانی برای تشخیص به آزمایش نیاز است؟

معمولاً فقط در موارد زیر انجام آزمایش را توصیه می‌کنند:

• پزشک از علائم بیمار مطمئن نباشد.
• علائم پایدار، شدید یا غیرعادی باشند.
• داروهای تجویزی قادر به کنترل علائم نباشند.
• پزشک عمومی جراحی را توصیه کند.
• علائم یک بیماری بالقوه شدیدتر مانند مشکل در بلع یا کاهش وزن ناخواسته در میان باشد.

چه آزمایش‌هایی جهت تشخیص رفلاکس معده تجویز می‌شوند؟

ممکن است بیمار یک یا تعدادی از آزمایش‌های زیر را انجام دهد:

آندوسکوپی روشی است که در آن داخل بدن را با استفاده از یک آندوسکوپ ( یک لوله بلند، نازک و انعطاف‌پذیر با نور و دوربین در انتهای آن) بررسی می‌کنند.

آندوسکوپ به آرامی به دهان و انتهای گلو راه می‌یابد. این روش معمولاً در حالت هوشیاری، اما معمولاً با مصرف آرام‌بخش پیش از عمل، انجام می‌شود.

تصاویر به‌دست‌آمده از آندوسکوپ آسیب‌های احتمالی سطح مری، ناشی از اسید معده، را نشان می‌دهند. اگرچه این عارضه در میان تمامی مبتلایان مشهود نیست.

این آزمایش در ارزیابی توانایی بلع و بررسی هرگونه انسداد یا ناهنجاری در مری کاربرد دارد.

ابتدا بیمار محلولی از باریم را می‌نوشد، سپس تصاویری با اشعه ایکس از او گرفته می‌شود. باریم یک ماده بی‌ضرر است که عبور آن از دستگاه گوارش با اشعه ایکس به وضوح نمایان است.

بیمار از چند ساعت قبل از آزمایش نباید چیزی بخورد. پس از انجام آن، خوردن و آشامیدن بلامانع است و برای دفع باریم به بیمار توصیه می‌شود که مایعات فراوان مصرف کند.

از مانومتری برای ارزیابی میزان عملکرد حلقه عضلانی انتهای مری با اندازه‌گیری فشار در مری استفاده می‌کنند.

به این منظور، یک لوله کوچک از بینی عبور می‌کند و سپس به سمت مری هدایت می‌شود. این لوله حاوی حسگرهای فشار است که می‌توانند فشار را در مری تشخیص دهند.

به کمک مانومتری پزشکان می‌توانند سایر علل احتمالی علائم را رد و ضرورت جراحی را ارزیابی کنند.

• مانیتورینگ 24 ساعته pH

اگر آندوسکوپی نشانگر علائم خاصی نباشد، ممکن است برای تأیید تشخیص، سطح اسیدیته (pH) مری را اندازه‌گیری کنند.

یک لوله نازک حاوی حسگری که از بینی و مری عبور می‌کند سطح اسیدیته را در طی یک شبانه‌روز اندازه گیری می‌کند. این لوله معمولاً به یک دستگاه ثبت متصل است که به کمر بیمار بسته می‌شود.

هر بار که بیمار از علائم خود مطلع شود دکمه‌ای را روی دستگاه فشار می‌دهد و علائم خود را در یک دفتر ثبت می‌کند. علاوه بر این، برای اطمینان از نتیجه دقیق، بیمار باید طبق روال عادی زندگی در طول آزمایش غذا بخورد.

گاهی ممکن است آزمایش خون برای بررسی کم خونی، که می‌تواند نشانه از خون‌ریزی داخلی باشد، توصیه شود.

در صورت ابتلا به رفلاکس معده چه باید کرد؟

با ایجاد برخی تغییرات در سبک زندگی و مصرف دارو می‌توان تا حد زیادی رفلاکس معده را کنترل نمود.

اگر فقط گاهی علائم رفلاکس اسید دارید، لزوماً نیازمند مراجعه به پزشک نخواهید بود و می‌توانید با یک داروساز مشورت کنید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟

اگر نگران وضعیت خود هستید یا در صورتی که علائم زیر را دارید، بهتر است با یک پزشک معالج مشورت کنید:

• علائم چندین بار در هفته بروز کنند.
• داروهای بدون نسخه کمکی نکنند.
• علائم شدید باشند؛ همانند استفراغ مداوم، استفراغ خون یا کاهش وزن ناخواسته.
• در بلع مشکل داشته باشید.

درمان رفلاکس معده

اغلب می‌توان با ایجاد تغییرات در سبک زندگی یا مصرف داروهای بدون نسخه علائم رفلاکس معده را کنترل نمود. ممکن است تنها با تجربه علائمی شدیدتر نیاز به مصرف داروی تجویزی باشد، اگرچه در صورت ادامه مشکل درمانی طولانی‌مدت اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

برخی از موارد در درمان رفلاکس معده عبارتند از:

• اقدامات خودیاری: خوردن وعده‌های غذایی کوچکتر اما مکرر، پرهیز از هر گونه نوشیدنی یا غذایی که باعث تشدید علائم شود، بالا بردن سر تخت و حفظ وزن مناسب، اجتناب از مصرف الکل، قهوه، شکلات، گوجه‌‎فرنگی و غذاهای چرب یا تند.
• پرهیز از لباس‌های تنگ: لباس‌هایی که دور شکم تنگ می‌شوند ممکن است علائم را بدتر سازند.
• حفظ آرامش: استرس می‌تواند سوزش سر دل و رفلاکس معده را تشدید کند، بنابراین اگر اغلب احساس اضطراب دارید، یادگیری تکنیک‌های آرام‌بخش می‌تواند به شما کمک کند.
• حفظ تناسب اندام: اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن در تعدیل علائم مفید خواهد بود.
• ترک سیگار: دود سیگار سیستم گوارش را تحریک و علائم را تشدید می‌کند.
• داروهای بدون نیاز به نسخه: می‌توانید از داروخانه یک آنتی‌اسید یا آلژینات تهیه کنید.
• داروهای تجویزی قوی‌تر: همانند مهارکننده‌های پمپ پروتونی و آنتاگونیست‌های گیرنده.

درمان رفلاکس معده با دارو

تعدادی داروی با و بدون نسخه در درمان این بیماری کاربرد دارند:

داروهای بدون نسخه

بسیاری از داروهای سوزش سر دل و رفلاکس معده به مری بدون نسخه و در داروخانه ها در دسترس هستند که اصلی‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• آنتی اسیدها: اثرات اسید معده را خنثی می کنند.
• آلژینات‌ها: در برابر اسید معده برای معده و مری پوششی محافظ تولید می‌کنند.
• مهارکننده‌های پمپ پروتون با دوز پایین و آنتاگونیست‌های گیرنده H2: میزان اسید تولیدی معده را کاهش می‌دهند.

درمان رفلاکس معده با جراحی

جراحی در صورتی به عنوان یک گزینه درمان در نظر گرفته می‌شود که:

• درمان‌های فوق کمکی نکنند، برای بیمار مناسب نباشند یا عوارض جانبی دردسرسازی ایجاد کنند.
• بیمار تمایلی به مصرف دارو در بلندمدت نداشته باشد.

انواع جراحی

روش اصلی مورد استفاده، جراحی فوندوپلیکاسیون لاپاروسکوپیک ( Laparoscopic Nissen Fundoplication: LNF ) نام دارد. به تازگی تکنیک‌های جایگزینی توسعه یافته‌اند، اگرچه هنوز به طور گسترده در دسترس نیستند.

• فوندوپلیکاسیون لاپاروسکوپیک: این جراحی لاپاراسکوپی یا سوراخ کلید نام دارد؛ بدان معنا که با استفاده از ابزارهای جراحی مخصوصی که از طریق برش‌های کوچک وارد پوست می‌شوند، صورت می‌گیرد. این روش در سفت کردن حلقه ماهیچه‌ای پایین مری کاربرد دارد. پس از انجام لاپاراسکوپی، بیشتر بیماران 2 یا 3 روز پس از عمل در بیمارستان بستری می‌شوند و دوره نقاهت نیز بین 3 تا 6 هفته خواهد بود. در 6 هفته اول پس از جراحی، بیمار تنها باید غذاهای نرمی همانند پوره سیب‌زمینی یا سوپ بخورد. ممکن است برخی پس از انجام این جراحی مشکلات بلع، باد و نفخ را تجربه کنند، اما با گذشت زمان بهتر می‌شوند.

به گفته مؤسسه ملی بهداشت ایالات متحده این روش‌ها به نظر خطر کمتری را به دنبال دارند، اما اطلاعات زیادی در مورد اثرات طولانی مدت آن‌ها در دست نیست:

• تزریق آندوسکوپی مواد حجیم: فیلر مخصوصی به ناحیه میانی معده و مری تزریق می‌شود تا آن را باریک‌تر سازد.

• پلیکاسیون معده ( بخیه معده): یک روش اندولومینال است که در آن یک سری بخیه درست در زیر دریچه بین مری و معده برای ایجاد چین‌هایی جهت کاهش میزان رفلاکس زده می‌شود.

• تقویت آندوسکوپی با ایمپلنت‌های هیدروژل: ایمپلنت‌های حاوی ژل مخصوصی در دیواره دریچه میان معده و مری قرار می‌گیرند تا آن را باریک‌تر سازند.

• فرسایش بسامد رادیویی: یک بالون کوچک به پایین مری منتقل میشود و از الکترودهای متصل به آن برای گرم کردن و باریک‌تر کردن مری استفاده می‌کنند.

• قرار دادن نوار مغناطیسی با لاپاروسکوپی: حلقه‌ای از مهره‌های مغناطیسی در اطراف قسمت پایینی مری کاشته می‌شود تا آن را تقویت سازد و به بسته نگه داشتن این ناحیه در حین بلعیدن کمک کند.

عوارض رفلاکس معده به مری

اگر برای مدتی طولانی به رفلاکس معده مبتلا باشید، ممکن است اسید معده به مری شما آسیب برساند و مشکلات بیشتری ایجاد کند:

• زخم روی مری: ممکن است مری خون‌ریزی کند و بلع را دردناک سازد.
• مری باریک: می‌تواند بلع را دشوار سازد و ممکن است برای بهبود آن نیاز به عمل جراحی باشد.
• مری بارت: تغییرات در سلول‌های پوشاننده ناحیه پایین مری که در مواردی به سرطان مری منجر می‌شوند.
• سرطان مری: مطالعات نشان داده است که از هر 10 تا 20 نفر مبتلا به مری بارت، 1 نفر طی 10 تا 20 سال به سرطان مری دچار می‌شود.

چکیده

بیماری رفلاکس معده به مری زمانی رخ می‌دهد که محتویات معده به مری بازگردد.

علائم این بیماری در هر سنی ممکن است آزاردهنده باشد و اگر کنترل نشود، حتی می‌تواند منجر به آسیب طولانی‌مدت به بخش‌هایی از سیستم گوارش شود. اما خبر خوب این است که معمولاً می‌توان این علائم را با اصلاح برخی عادات روزانه مدیریت کرد.

اگر این تغییرات علائم بیمار را به طور کامل بهبود ندهد، پزشک دارویی برای کاهش رفلاکس اسید تجویز یا در یک جراحی حلقه عضلانی مری به معده را تقویت و ترمیم می‌کند.

پرسش‌های متداول